Verbinden, vertrouwen en vooruitkijken

Weblogbericht | 16-03-2021 | Jannemarie de Jonge, Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving

Ik herinner me nog goed dat men deze ‘grote woorden’ in Den Haag erg overdreven vond. Maar in 2019 gebruikte minister Kajsa Ollongren diezelfde grote woorden in de titel van haar Planologielezing in de Nieuwe Kerk in Groningen. Het werd een gevleugelde uitdrukking.

Voor mij is het glas half vol. De NOVI heeft drie belangrijke principes vastgelegd: de identiteit van gebieden zijn uitgangspunt voor ontwikkeling, meervoudig gebruik gaat voor enkelvoudig gebruik en we wentelen niet af naar elders of later. Ik bespeur de wil om de Grote Verbouwing serieus te nemen. Eenvoudig is dat niet. We oogsten nu het gebrek aan visie en verbinding van de afgelopen decennia. Daardoor gaat er te veel energie zitten in crisisbeheersing en sectorale afspraken. Dat is niet effectief.

Een cultuur van gelijke samenwerking.

Ik verlang naar een cultuur van gelijke samenwerking. Naar praktijken waarin iedereen doet waar hij of zij goed in is en verstand van heeft. Overheden, marktpartijen, maatschappelijke organisaties, inwoners. Samenwerking op basis van vertrouwen, verantwoordelijkheid voor de publieke zaak en elkaar wat gunnen. Als variant op de Coronaslogan: alleen sámen krijgen we een toekomst in beeld waar volgende generaties recht op hebben.

Goede oplossingen komen voort uit zo’n toekomstbeeld. Daarmee kan je veel problemen voorkómen. De preventieve rol van planning vraagt veel meer aandacht dan ze nu krijgt. Van het Deltaprogramma weten we dat je dan minstens een paar generaties vooruit moet kijken. Wat zijn mogelijke toekomsten voor Nederland rond 2100? En wat vinden we wenselijk? Om knopen te ontwarren en opnieuw te verbinden, om afwegingen te maken en op tijd de juiste afslag te nemen, moeten we daar meer grip op krijgen. Ook internationaal gezien.

Het hoort bij de rol van het Rijk om hier het voortouw te nemen. En te investeren in een cultureel en kennisklimaat waar toekomstdenken vanzelfsprekend is. Of beter gezegd: weer vanzelfsprekend wordt, want we hebben op dat punt een traditie in ere te houden.

Uitvoeringskracht in de regio

Het Rijk is ook aan zet om de cultuur van verbinden te versterken en te voeden. Interdepartementaal, en tussen rijk en regio. Bijvoorbeeld in de programma’s die ‘onder de NOVI’ worden uitgewerkt, zoals voor het Landelijk Gebied, de Energie Hoofdstructuur, of Integraal Rivier Management. Hier zullen in het horizontale en verticale samenspel nog lastige keuzes gemaakt moeten worden. Keuzes die nodig zijn om de regionale opgaven van kaders te voorzien en een gelijk speelveld te organiseren voor de uitvoering.

Omgevingskwaliteit beleven we in de echte wereld, niet in visies en programma’s. Het is aan de regio om de opgaven slim te verknopen en met zorg uit te voeren. Daarvoor moet kennis, kunde en middelen naar de plekken stromen waar het effectief is. Niet sectoraal, maar gebundeld, in het vertrouwen dat de regio weet hoe en waar het maatschappelijk rendement het hoogst is.

Bestaande regels en instrumenten werken zo’n soepele en kwaliteitsgerichte uitvoering niet vanzelf in de hand. Want nieuwe opgaven vragen ook nieuwe instrumenten. Laten we scherp benoemen wat contraproductief werkt, waar verkeerde prikkels tot ruimtelijke ongelukken leiden, en wat nodig is om het wel te laten werken. En laten we ook leren van successen, want het is gelukkig niet alleen kommer en kwel.  

Jannemarie de Jonge is sinds 1 december 2020 Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving.