Het verhaal van Sint-Oedenrode Centrum

Hier is de hoogte mooi genoeg (voorbijganger Mark Renders)

Naast de Sint Martinuskerk zijn tussen Kerkplein, Heuvel en Kerkstraat twee nieuwbouwcomplexen ontwikkeld: de Borchgrave en De Heeren van Rode. “Wat er heeft gestaan was kleiner van schaal dan de nieuwbouw,” zegt voormalig bewoner Jan Berkelmans. Oude, lage woningen die deels in slechte staat waren en een voormalige school maakten plaats voor nieuwbouw. Er is bijna drieduizend vierkante meter winkelruimte, een ondergrondse parkeergarage, 56 koopappartementen, een zestal huurwoningen en evenveel jongerenappartementen voor de verhuur ontwikkeld. Aan het Kerkplein steekt een hoge wand boven het plein uit. Voorbijganger Mark Renders: “Ik vind het een goed idee om eerst bij te bouwen op beschikbare plekken in steden en dorpen. Maar het moet wél passen. Hier is de hoogte mooi genoeg.” Architect Sjef van Griensven is samen met architectenbureau Derks Stevens ontwerper van de Borchgrave. “Als ik iets teken moet het ‘geraniumbestendig’ zijn. Een goed ontwerp brengt gebruiksgenot en gebruikskwaliteit. Ook na tien jaar dient een ontwerp een vanzelfsprekende kwaliteit te bezitten.”

Ik kan hier makkelijk uit eten (bewoner Albert van Stiphout)

Bij de bouw van de Borchgrave was, naast het toevoegen van woningen en winkels, het maken van een nieuwe voetgangersverbinding een belangrijk doel. Nu verbindt de gelijknamige autovrije straat het Kerkplein met de Burchtstraat. Aan de straat liggen winkels. Een paar staan er leeg. “Hier mochten zich destijds van de gemeente en de plaatselijke winkeliersvereniging geen filiaalzaken vestigen,” vertelt Jan Berkelmans. Momenteel wordt een aantal winkels omgebouwd tot woningen. Aan het Kerkplein liggen eveneens winkels, plus horeca. “Ik kan hier makkelijk uit eten, in plaats van dat ik mijn heg moet knippen.” Bewoner Albert van Stiphout verhuisde van een vrijstaande woning met tuin naar een appartement in de Borchgrave. “Dit project spreekt me aan wegens de multifunctionaliteit. De omzetting van winkels naar woningen is een goed idee. Dat houdt het leven in de straat.” Mark Renders ziet voor een specifieke doelgroep de pluspunten van de verdichting: “Als je op leeftijd bent is wonen in het centrum van Sint-Oedenrode ideaal. Alle voorzieningen zijn per voet of fiets bereikbaar. Je hebt alles kort bij.”

Zo raken bewoners en mensen die in de omgeving wonen betrokken bij het gebouw (architect Peer Wolkers)

“Hoe kunnen we een groot aantal vierkante meters aan woningen en voorzieningen binnen de dorpse schaal introduceren? Hoe houden we de kwaliteit van de landschappelijke ligging aan de Dommel in stand? Peer Wolkers had als architect de taak om het gebouwencomplex Odendael, dat uit 1976 dateerde, te vernieuwen. Dit verouderde zorgcomplex, voortkomend uit het vroegere Sint-Odagesticht, bestond uit meerdere geschakelde torens van vijf tot zeven verdiepingen hoog, verbonden door een plintgebouw. Het gehele complex is gefaseerd vervangen door nieuwbouw die zich meer tot de straat richt en tegelijkertijd het zicht naar de Dommel open laat.

“Maatschappelijke voorzieningen die hier voorheen niet waren, hebben we hier geclusterd. Zo liggen deze dicht bij de afnemers. Het is voor de geriatrische cliënten die hier wonen van essentieel belang dat er op de begane grond andere dan woonfuncties zijn. Op die manier wordt het gebouw ook echt van hen, omdat ze er dagelijkse boodschappen kunnen doen.” Voorzieningen die eerst elders in Sint-Oedenrode of daarbuiten lagen zijn naar de nieuwbouw van Odendael verhuisd. Er zijn nu zelfstandige zorgwoningen, een dienstencentrum, specifiek gericht op ouderen en een kinderdagverblijf. Er is een café, een grote ontmoetingsruimte met podium, een restaurant, een winkel en zijn er voorzieningen als kapper en schoonheidsspecialiste. De voorzieningen in Odendael trekken ook mensen die niet in Odendael wonen. Met deze functies vervult Odendael een belangrijke rol voor Sint-Oedenrode, en daarbuiten. Het voorplein aan de Neulstraat dat toegang biedt tot de gemeenschappelijke ruimte is een ontmoetingsplek voor bewoners en inwoners. “Het clusteren van voorzieningen draagt bij aan het welslagen van deze zorgonderneming.”

Er is plek zat om te verdichten (een voorbijganger)

Door uitplaatsing van een garagebedrijf met benzinepomp kwam er ook op het Sluisplein ruimte vrij voor een nieuwe invulling. Hier is een combinatie van supermarkt, diverse woningtypes (eengezinswoningen, gestapelde woningen en urban villa’s) en parkeren ontwikkeld. Er zijn circa 100 woningen in verschillende types gebouwd. Dit plan is vanuit particulier initiatief ontstaan. Er was geen plan voor de locatie, maar de eigenaar wist de gemeente ervan te overtuigen dat het toevoegen van woningen op deze plek goed is voor de vitaliteit van het dorp. Sjef van Griensven: “de stedenbouwkundige voorwaarden waren gericht op het behoud van de aanwezige waarden, die ook soms overgewaardeerd zijn.” Peer Wolkers: “Daartoe hebben we ingezet op het belang van een goed stedenbouwkundig ontwerp, met maximaal doorzicht naar de Dommel, ondanks de forse verdichting. Ook wilden we het groen zo ver mogelijk het gebied intrekken. Vandaar de urban villa’s van de hand van Sjef van Griensven; die bieden doorzicht naar de Dommel.” Naast het Sluisplein ligt nog een toekomstige verdichtingslocatie. Een voorbijganger die zijn hond uitlaat vindt: “Er is plek zat om te verdichten.”

“Succesvolle inbreiding staat of valt bij de betrokkenheid van de buurt. Het gaat er bij verdichting om, een hoeveelheid mensen toe te voegen aan de leefbaarheid van een kern, zonder dat het onleefbaar wordt. Als dan de openbare ruimte, zoals bij het Sluisplein, goed werkt, dát is voor mij de essentie van succesvolle verdichting.” Peer Wolkers ziet kansen voor verdichting, maar: “Inbreiden is altijd maatwerk. Dat vraagt van een gemeente bepaalde competenties zoals een creatieve houding. Je hebt een gemeentelijke counterpart nodig, die meedenkt met de vraag: ‘wat is de ambitie voor deze plek?” Per kubieke meter mag verdichting mogelijk duurder zijn dan bouwen in de wei; na verdichting is de toegevoegde ruimtelijke kwaliteit zeker niet duurder.”

De inbreidingslocaties in Sint-Oedenrode zijn sterk verschillend van elkaar. Ze zijn op een vanzelfsprekende manier in de bestaande dorpse sfeer ingepast. Ze voegen naast woningen ook voorzieningen toe en hebben het mogelijk gemaakt openbare ruimte te verbeteren, onder meer door het maken van nieuwe voetgangersverbindingen en het behoud van doorzichten richting het Dommellandschap. De kracht van verdekte verdichting.