Flexwonen: een stedenbouwkundige verkenning naar mogelijkheden voor bestaande wijken

Weblogbericht | 19-04-2021 | Floris Alkemade, Rijksbouwmeester

“Studenten, alleenstaanden, statushouders, ouderen, samengestelde gezinnen, jongeren en arbeidsmigranten; veel groepen mensen zoeken snel toegankelijke en betaalbare huisvesting. De roep om snel en veel te bouwen – een miljoen woningen in 10 jaar tijd - is dan ook luid. En terecht: want een prettige woning en woonomgeving is voor iedereen van groot belang.

In deze overspannen woningmarkt kunnen flexibele woonvormen een oplossing bieden: woningen die snel kunnen worden gerealiseerd en een tijdelijk karakter hebben. Veel partijen bieden dit soort woonoplossingen aan, maar deze woningen worden pas echt interessant als je bekijkt wat ze kunnen betekenen voor bestaande wijken. We moeten ons immers niet blindstaren op de één miljoen nieuwe woningen, maar ook kijken naar de 7,8 miljoen woningen die er al staan.

Veel van de bestaande woonwijken zijn gebouwd in de jaren 60, 70 en 80, in een totaal andere maatschappij dan die waarin we nu leven. De Nederlandse woningmarkt bestaat nu grotendeels uit grondgebonden eengezinswoningen en kleine appartementen. Alternatieve woonvormen zijn zeldzaam, terwijl met de maatschappij ook de woonbehoefte sterk is veranderd. Veertig procent van de huishoudens is tegenwoordig een eenpersoonshuishouden, in populaire stedelijke gebieden is dat al de helft van alle huishoudens.

Ik heb een aantal ontwerpbureaus gevraagd om te onderzoeken hoe we bestaande wijken kunnen verbeteren door middel van transformatie en verdichting. De resultaten laten niet alleen zien dat in bestaande wijken vrijwel altijd ruimte is voor verdichting, maar dat je – mits je fijnzinnig en flexibel bouwt – je bestaande wijken kunt versterken en beter in kunt spelen op lokale woonwensen. Door deze vraag te combineren met het werken aan zaken als hittestress en een betere inrichting van de openbare ruimte zien we dat het mogelijk is verdichting en vergroening samen te laten gaan.Veel ouderen wonen bijvoorbeeld in eengezinswoningen, terwijl ze graag kleiner zouden willen wonen als er een betaalbare kleinere woning in hun eigen wijk beschikbaar zou zijn, liefst dichter bij de voorzieningen. Architect Marjolein van Eig ging hier mee aan de slag en ontwierp hofjeswoningen in braak liggende binnenterreinen en overbodig geworden parkeerstroken. Hierdoor zorg je er niet alleen voor dat ouderen in hun wijk kunnen blijven wonen, maar komen er ook eengezinswoningen vrij voor gezinnen.

Ook andere manieren van bouwen bieden kansen. In de wederopbouwtijd verdween hout uit onze woningbouw. Beton, dat wereldwijd bijna tien procent van de CO₂-uitstoot veroorzaakt, nam het over. Nu komt het inzicht naar boven dat als je woningen in hout bouwt, je CO₂ juist langdurig opslaat en krijg je daarnaast weer heel andere ontwerpvrijheden. Houten woningen zijn bovendien heel licht, dus je kunt ze makkelijker bovenop bestaande bouw zetten. En je kunt ze prachtig prefabriceren en dus veel sneller verwerken in de bestaande woonomgeving. Het ontwerpteam New Urban Networks onderzocht de mogelijkheden van het biobased bouwen tegen- en boven bestaande bebouwing.

Daarnaast kan flexwonen ingezet worden om in te spelen op complexe lokale vraagstukken zoals krimp. Waar in de meeste delen van het land een groot tekort is aan woningen, bestaan er ook plekken met veel leegstand. Dit vraagt om een andere blik op de woningmarkt. Ontwerpers Violette Schönberger, Tim Peters en Jan Nauta maakten een plan voor de transformatie van bestaande flats in Kerkrade naar een uniek woon-werk milieu. De flexibele typologie nodigt uit tot nieuwe economische dynamiek en trekt een ander type bewoners aan wat een nieuwe impuls aan de wijk geeft.

Ik begrijp dat veel mensen in eerste instantie niet enthousiast worden van de gedachte dat er meer woningen bij komen in hun wijk; bang om groen en ruimte kwijt te raken. Maar door op een andere manier te bouwen en zaken slim te combineren, kunnen onze wijken juist daardoor leuker en beter worden.  Dit is ook wat we waarderen aan onze historische binnensteden; er is generatie na generatie aan doorgewerkt en aangepast. Door de vernieuwingskracht van een miljoen nieuwe woningen niet stelselmatig buiten de stad te plaatsen maar juist binnen bestaand bebouwd gebied, zal de leefbaarheid van onze woonwijken enorm toenemen.