Pablo van der Lugt: De noodzaak van een nieuwe, biobased bouwcultuur
Biobased bouwen verdient meer toepassing. En snel. Het heeft vier grote voordelen boven traditionele bouw.
Biobased bouwen in regeerakkoord
Biobased bouwen is hot. Je hoort de term ineens overal. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen noemde expliciet het bouwen met natuurlijke materialen als hout en bamboe in haar speech bij de lancering van de New European Bauhaus in het kader de Europese Green Deal. De Nederlandse overheid heeft het biobased bouwen ook ontdekt. Het staat vermeld in het regeerakkoord, het wordt gepromoot in de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen en het College van Rijksadviseurs besteedt er aandacht aan met het programma ‘Een nieuwe bouwcultuur’. Vooruitstrevende stedelijke regio’s zoals de Metropool Regio Amsterdam streven al concreet naar meer houtbouw. Ondanks al deze aandacht met bijbehorende opsomming van voordelen kan biobased bouwen in Nederland nog een flinke duw in de rug gebruiken
‘Mensen moeten de Europese Green Deal kunnen voelen, zien en ervaren. In de bouw moeten natuurlijke materialen zoals hout of bamboe worden gebruikt en in de architectuur moet vanaf de ontwerpfase rekening worden gehouden met ecosystemen, en met beginselen als duurzaamheid en herbruikbaarheid.’
Ursula von der Leyen (2020)
Ook in de grond levert biobased bouwen voordelen op.
Prefab houtbouw
De praktische redenen om biobased bouwen te omarmen zijn talrijk. De nieuwste generatie houtproducten kan zeer goed worden geprefabriceerd. Dit geldt bijvoorbeeld voor kruislaaghout, grote naaldhouten panelen met hoge en constante technische prestaties. Daardoor is een zeer snel en schoon bouwproces mogelijk, een proces met veel minder stikstof- en CO2-uitstoot tijdens de bouw. De houtproducten vervangen fossiele materialen als beton, baksteen en staal in de draagstructuur van gebouwen, zelfs voor hoogbouw. Een mooi voorbeeld van de voordelen van snelle prefab houtbouw is hotel Jakarta in Amsterdam. In slecht twee weken tijd stonden de 160 houtmodules op hun plaats zoals in deze timelaps is te zien. Het mooie is dat ook de afwerking volledig biobased is met bamboevloeren, - wanden en -plafonds.
Daarnaast zijn er veel ontwikkelingen op het gebied van biobased gewassen, zoals hennep, vlas, olifantengras, bamboe en lisdodde. Die gewassen zouden in Nederland verbouwd kunnen worden op plaatsen waar nu nog broeikasgasintensieve veeteelt wordt bedreven. In de bouw kunnen ze een toepassing krijgen als isolatiemateriaal, afwerkingsmateriaal en soms zelfs constructiemateriaal (zoals strobouw en kalkhennep).
Vier grote voordelen
Waarom is biobased bouwen vanuit de thema’s klimaat, circulariteit en gezondheid bezien eigenlijk te verkiezen boven traditionele bouw? Omdat er vier grote voordelen zijn.
1. CO2 -opslag in plaats van uitstoot
Bij hout afkomstig uit duurzaam beheerde bossen wordt er niet alleen netto CO2 opgeslagen in de bossen, maar ook in de gebouwde omgeving. Zo wordt per kubieke meter kruislaaghout meer dan driekwart ton CO2 opgeslagen, terwijl de uitstoot tijdens de productie bijna tien keer lager is.
Bij een gestapeld woningbouwproject als De Koffiefabriek in Amsterdam, waarin ongeveer 3300 m3 hout en andere biobased materialen zijn toegepast, gaat dit om een CO2-opslag van ca 2500 ton CO2. Omdat wordt gebouwd met hout, in plaats van met CO2-intensieve zware materialen, wordt ook nog eens ca 3000 ton CO2 vermeden. Dit leidt tot een totaal CO2-voordeel op projectniveau van circa 5500 ton CO2. De klimaatwaarde hiervan is 690.000 euro en dat bedrag wordt nog niet meegerekend in de business case.
Bij een volledige omzetting van de grote woningvraag de komende jaren naar biobased bouwen in combinatie met lokale verbouw van biobased grondstoffen is dit CO2-voordeel nog veel groter. Het kan oplopen tot 23.5 Mton per jaar. Ter vergelijking: de huidige totale Nederlandse uitstoot is 180 Mton per jaar).
Tegelijkertijd biedt biobased bouwen vanwege de lichtheid van het materiaal (het is gemiddeld vijf keer lichter dan beton) ook vele mogelijkheden voor klimaatadaptatie. Je kunt drijvend bouwen, zie bijvoorbeeld het drijvende kantoor van de Verenigde Naties in Rotterdam en de drijvende woonwijk Schoonschip, grotendeels uit biobased materialen vervaardigd.
2. Teruggroei in duurzaam beheerde bossen
Praktisch al het hout toegepast in draagconstructies in Nederland komt uit Europese bossen. Maar liefst 98,8% hiervan heeft een PEFC of FSC-certificaat, waardoor de duurzaamheid (CO2-opslag, biodiversiteit, etc.) over de hele keten is geborgd. De Europese bossen groeien door actieve aanplant al decennia achtereen. Ongeveer 500.000 voetbalvelden aan bos komen er in Europa jaarlijks bij. Daarnaast is de bijgroei (800 mio m3 per jaar) in de Europese bossen veel groter dan de oogst (500 mio m3 per jaar). Zelfs als we in Nederland alle benodigde 100.000 woningen jaarlijks in hout zouden bouwen (uitgaande van 30 m3 per woning), dan zou die extra vraag ruimschoots voorradig zijn in de overcapaciteit van de Europese bossen.
Bovendien biedt de teelt van biobased grondstoffen op Nederlandse bodem veel kansen om veeteelt te verdringen en een extra hoeveelheid biobased materiaal te produceren in de bouw, met name als isolatiemateriaal en ruw afwerkmateriaal.
3. Dubbel circulair: meerdere malen her te gebruiken terwijl het materiaal zich hernieuwt
Door de lichtheid en goede bewerkbaarheid zijn hout en andere biobased materialen over het algemeen zeer goed inzetbaar voor een hoogwaardige tweede (of zelfs derde) leven in de bouw. Een mooi voorbeeld van een hoogwaardige inzet van ‘post-consumer’ hout in de bouw is het Swettehus van de provincie Friesland. Daarin is afgedankt hout uit grond-, weg- en waterbouw hoogwaardig en zichtbaar toegepast in de hoofddraagconstructie van dit circulaire gebouw.
Hout kan ook zeer goed toegepast worden in demontabele constructies. Daarbij behouden houten balken en kruislaaghoutpanelen bij een goed ontwerp hun waarde. Ze zijn daarmee uitstekend geschikt voor een tweede hoogwaardig leven, waarin de CO2 nog langer wordt vastgelegd in de constructie.
Pas na een derde of vierde leven kunnen deze elementen worden verspaand als input in plaatmateriaal (MDF, OSB, vezelplaat). Daarna zouden ze ten slotte kunnen worden verbrand voor energieproductie, hoewel het logischer lijkt dat dit in het tweede deel van deze eeuw niet meer zal mogen. Een andere toepassing, waarbij de CO2 blijft opgeslagen – zoals biochemistry of biochar bodemverrijking – lijkt meer voor de hand te liggen.
In de tussentijd is het materiaal al meerdere keren teruggegroeid in duurzaam beheerde bossen en akkers – dit maakt biobased dus dubbel circulair.
4. Positieve invloed op de gezondheid en welzijn van gebruikers
Los van de vele duurzaamheidsvoordelen op ’Planet’-niveau biedt het gebruik van biobased materialen in de bouw vele voordelen op het ‘People’-vlak, met name voor de gezondheid van gebruikers. Zo is er steeds meer onderzoek naar ‘biophilic design’. Dat toont aan dat zichtbare toepassing van biobased materialen een positieve invloed lijkt te hebben op stressreductie en concentratie met als mogelijk gevolg een hogere productiviteit in werkomgevingen en sneller herstel in de gezondheidszorg.
Kanteling gaat nog te traag
Ondanks de onmiskenbare voordelen van biobased bouwen is het aandeel biobased in de bouw nog zeer beperkt. Zo is het volume aandeel van verreweg het belangrijkste biobased materiaal in de bouw, hout, slechts 7%.
En ondanks dat verschillende koplopers in de markt al het licht hebben gezien, en er verschillende houtbouwfabrieken in ontwikkeling zijn in Nederland (Lister Buildings, TBI Koopmans, BAM Wonen, Koopmans, etc.), gaat de opschaling nog veel te traag.
Dit komt mede door de vele vooroordelen die er zijn over houtbouw (niet brandveilig, slecht voor de bossen, korte levensduur, etc.), met name bij gemeentelijke opdrachtgevers en eindgebruikers. Die vooroordelen worden overigens ontkracht in het boekje uitgebracht naar aanleiding van de Green Deal houtbouw in de MRA door AMS Institute.
Ook door onbekendheid en onwetendheid over biobased bouwen in de reguliere bouwkolom blijft de toepassing nog achter.
Kortom, er is nog veel werk aan de winkel om biobased bouwen mainstream te maken. En zo een belangrijke bijdrage te leveren aan een daadwerkelijk circulaire en Paris Proof bouwpraktijk, het liefst ruim voor 2050.
