Jasper van Belle: Groeien boeren straks huizen in het moeras?
Het Nederlandse waterbeheer staat onder druk. De laatste tijd lezen we in de krant vooral over teveel nutriënten en te weinig biodiversiteit in het water, waardoor we de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water dreigen te missen. En dat is niet het enige probleem. In het Noordoosten van Friesland startten overheden, lokale ondernemers, natuurbeheerders en kennisinstellingen vanaf 2015 een zoektocht naar hoe het beter kan. Onder de noemer Better Wetter werd gezocht naar een beter, gezonder en duurzamer watersysteem.
Droogte, tekorten en CO2
In droge jaren is meer aandacht voor tekorten in de zomer, wat negatief uitpakt voor landbouwgewassen en natuurgebieden. Op dit moment broeden boeren op een massaclaim tegen een waterbedrijf, omdat drinkwaterwinning tot droogteschade voor de boeren zorgt. Deze problemen hebben te maken met hoe we omgaan met ons land en water: in de winter pompen sloten en gemalen overtollig water naar zee en in de zomer pompen we water uit het IJsselmeer om tekorten aan te vullen. Hierdoor dalen grondwaterstanden terwijl klimaatverandering leidt tot tekorten in de zomer. In veengebieden komt hier nog een extra dimensie bij: als je veen draineert gaat het letterlijk de lucht in, wat gepaard gaat met forse CO2-emissies. Jaarlijks stoot een ha gedraineerde veenweide evenveel CO2 uit als 130.000 autokilometers.
Wat is Better Wetter?
Daarom startten overheden, lokale ondernemers, natuurbeheerders en kennisinstellingen in 2015 Better Wetter, dat is Frysk voor ‘beter water’. Een beter, gezonder en duurzamer watersysteem in het veenweidegebied in de regio Noordoost-Friesland. Dat is wat Better Wetter wil. Maar het is meer. Ons klimaat verandert. Hoe moeten we daarmee omgaan? Hoe passen we onze manier van leven hierop aan? Met een duur woord wordt dat ‘klimaatadaptatie’ genoemd. Hoe kunnen we duurzamer én milieuvriendelijker gaan leven? Ook hier is Better Wetter mee bezig. Dat noemen we een ‘circulaire economie’. Een economie waarin zoveel mogelijk producten en grondstoffen opnieuw worden gebruikt en waar zo weinig mogelijk wordt weggegooid.
Hoe werkt Better Wetter?
In een landschap met laaggelegen veengebieden tussen iets hogere zandruggen kun je in de lagere stukken veel water vasthouden. Dan houd je niet alleen water vast, maar rem je ook de CO2-emissie doordat het veen weer nat wordt. Maar wat doe je dan met dat natte veen? De oplossing hoopten we te vinden in het concept paludicultuur, oftewel gewasteelt in het moeras. Vooral in Duitsland was hier al meer ervaring mee, dus die haalden we op en in 2016 werd het eerste proefveld aangelegd en ingepoot met lisdodde. Later zijn ook proefvelden met veenmos en cranberry aangelegd.
Lisdodde lijkt het meest kansrijk, omdat het een productief gewas is dat geschikt blijkt als biobased bouwmateriaal. Elders wordt gewerkt aan vezelplaat van lisdodde, in Better Wetter werkten we samen met een lokaal bouwbedrijf aan inblaasisolatie van lisdodde. Droge stengels en bladeren worden daarbij in stukjes gehakt en met een mineraal conserveringsmiddel in prefab woningdelen geblazen. In de fabriek bleken hier weinig aanpassingen voor nodig, de isolatiewaarde blijkt vergelijkbaar met die van andere biobased materialen en de stabiliteit van het materiaal bleek voldoende. Prachtig dus. En de boer? Kan die er ook een boterham uit halen? Het lijkt erop dat dit kan, mits deze boer ook betaald wordt voor de gerealiseerde vermindering van CO2-emissie.
Vervolg
Inmiddels is Better Wetter afgelopen. Maar de ontwikkeling van lisdodde gaat door, zowel in Friesland als daarbuiten. Het onderzoek rond natte teelten is nu ondergebracht in het landelijke Veenweide Innovatie Programma. Momenteel wordt gewerkt aan opschaling van proefveldjes van honderden vierkante meters naar hectares. Dat is een tussenstap naar een voor boeren aantrekkelijke werkbare schaal, die duidelijk moet maken of de teelt ook grootschalig realiseerbaar is en of het verdienmodel inderdaad van de grond komt. Ook op het vlak van broeikasgassen zijn er nog onzekerheden, omdat lisdoddevelden het krachtige broeikasgas methaan uitstoten. Maar niemand weet nog hoe veel dat is, en er lijken maatregelen tegen mogelijk.
Dus: groeien boeren straks huizen in het moeras? Daar lijkt het wel op, maar we zijn er nog niet.
Consortiumpartners: gemeente Dantumadiel, A&W, Kennisplaats Noordoost Frieslân, AERES, Provincie fryslân, van hall larenstein, Noardlike Fryske Wâlden, Wetterskip Fryslân, It Fryske Gea, fmf, Staatsbosbeheer en Ondernemers Federatie Noordoost Fryslân.