Verslag bijeenkomst Natuurlijk Kapitaal

Jannemarie de Jonge leidt de lezing in met een anekdote. Ze was aanwezig bij een bijeenkomst in Utrecht over het mondiale voedselsysteem, waar ze steeds meer jonge mensen vertwijfeld zag raken. De boodschap was hard en stemde weinig positief. Maar zelf put ze hoop uit de filosofie van Matthijs Schouten (spreker bij de startbijeenkomst): we zijn verbonden, wij zijn natuur. Als onderdeel van een organisme, doet het ertoe wat jij doet. “Dus wat ik jullie nu vertel, doet er ook toe!” In die context kondigt ze Martin Lok aan, want: “Met kennis komt verantwoordelijkheid. Komt natuurlijk kapitaal ook in de rijksbegroting op Prinsjesdag?”

Een boom van 1 miljoen

Spreker Martin Lok start de lezing. Om te illustreren wat hij bedoelt als het over kapitaal gaat, laat Lok in het begin van zijn lezing een foto zien van de Californische Redwood bossen. Toen hij daar ooit zelf een rondleiding had, vroeg de gids de bezoekers de boom te omschrijven. Na antwoorden over de uiterlijke kenmerken van de boom, antwoordde de gids dat hij 1 miljoen dollar zag. Op dat moment realiseerde Lok dat in het economische model op die manier wordt gekeken naar de natuur. Maar ook dat er veel meer op het spel staat, dat niet direct zichtbaar is. Hij benoemt hoe klimaatverandering, natuurverlies, ongelijkheid en migratie met elkaar samenhangen. In dezelfde pagina van zijn presentatie heeft hij een afbeelding geplaatst van ‘Rupsje Nooitgenoeg’, ter illustratie van de houding die de meeste economische modellen hebben ten opzichte van de natuur.

Vier kapitalen

Er bestaan gelukkig steeds meer frameworks om andere vormen van kapitaal wél zichtbaar te maken, betoogt Lok. Hij laat een onderscheid zien tussen vier kapitalen: natuurlijk kapitaal is de basis, daarbinnen vallen menselijk, sociaal en geproduceerd kapitaal. Voor natuurlijk kapitaal heeft de VN al sinds 2012 een framework voor environmental-economic accounting, dat vanaf 2028 door alle Europese landen geïmplementeerd zal zijn. Het omschrijft de
natuurlijk voorraden en de kwaliteit ervan, om dat vervolgens te koppelen aan economische activiteit. Capitals Coalition maakte een protocol om dit ook voor bedrijven toe te passen. Twee kernbegrippen in deze vorm van boekhouding zijn impacts en afhankelijkheden. De impacts zijn de effecten die een bedrijf of overheid heeft op de natuur, de afhankelijkheden juist waar zij erop leunen om te functioneren. Zoals Lok omschrijft: ‘Voor impact komt Greenpeace aan de deur, voor afhankelijkheid je accountant.’

Andere besluiten

Lok laat zeven voorbeelden zien van overheden en bedrijven die op verschillende manieren environmental-economic accounting toepassen. Onder andere Australië, waar de waarde van een rivier berekend werd door als factoren niet alleen landbouw, maar ook de CO2 vastlegging en recreatie mee te nemen. Maar ook het Amerikaanse bedrijf Dow Chemical, dat voor het reinigen van vervuilde grond in plaats van machines met natuurlijke wetlands werkt.
“Waar het om gaat, is dat er andere besluiten worden genomen”, zegt Lok, en benadrukt dat het om een grote transitie gaat. Daarbij stellen overheden zich niet consequent op, want hoewel de groene ambities hoog zijn, groeien ook de ‘milieu-perverse subsidies’. Iets dat onder andere Extinction Rebellion onder de aandacht brengt. Het benadrukt de noodzaak van de missie van Lok en Capitals Coalition.

Een dertiende venster

Tot slot van zijn lezing geeft Lok het publiek in de zaal en het CRa een advies mee. Bij het lezen van de Handleiding Toekomstdenken miste hij namelijk het economisch perspectief, dus “neem dat dertiende venster op de toekomst mee”.
Dan is het tijd voor vragen uit de zaal. Onder andere: “Heeft het inzichtelijk maken van natuurlijk kapitaal de besluitvorming al aantoonbaar beïnvloed?” Lok noemt twee voorbeelden: Autofabrikant Jaguar Land Rover heeft met een dergelijke analyse elektrische auto’s vergeleken met auto’s op fossiele brandstof. En is als gevolg daarvan sterker gaan inzetten op de productie van elektrische voertuigen. Bank BNP Paribas past de analyse toe bij het maken van risicoprofielen, wat ertoe leidt dat leningen duurder worden voor bedrijven met een hoog risico. Maar Lok geeft ook toe dat bedrijven niet graag transparant zijn over zulke besluiten; het speelt concurrentie in de kaart, of kan kwetsbaar overkomen ten opzichte van consumenten.

Werksessie: natuurlijk kapitaal in een gezonde Maas

Na de lezing volgt als altijd een korte werksessie, waar de bezoekers de kennis van de lezing direct toe kunnen passen op een actueel vraagstuk. De casus wordt toegelicht door Peter Akkerman, projectleider Nationale Klimaatweek bij zowel het Ministerie van Klimaat en Groene Groei als ook het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, en ook bestuurslid van Stichting Bos dat van zichzelf is. De casus draait om lozingen van schadelijke stoffen als PFAS op rivieren, in relatie tot drinkwater wat uit dezelfde rivieren wordt gewonnen. Een recent voorbeeld is Chemours (voorheen Dupont), dat al lange tijd van de schadelijkheid van de stoffen in het bedrijf af wist, maar die kennis achterhield, waardoor medewerkers en de omgeving er aan werden blootgesteld. De bezoekers van de bijeenkomst wordt gevraagd om eerst in duo’s en later met zijn vieren ideeën te formuleren om tot een schone, veilige en gezonde Maas in 2050 te komen; waarbij natuurlijk kapitaal een van de uitgangspunten is.

Uithoudingsvermogen

In de grote expositieruimte komt de groep even later weer bij elkaar. Jannemarie de Jonge start het gesprek met de aanmoediging om vooral bevindingen te delen, zonder dat er formeel gepresenteerd hoeft te worden. Er wordt door de groep benoemd dat dit een taaie kwestie is en: “het kost uithoudingsvermogen om hoopvol te blijven”. Het is ook niet geheel duidelijk welke instrumenten er zijn om bedrijven en overheden te sturen. Er zijn belastingen en vergunningen, maar is dat genoeg? En is het niet een kwestie van gezond verstand dat giftige stoffen lozen geen goed idee is? Een andere deelnemer voegt toe dat het een probleem is dat de lozende bedrijven zelf niet de kosten dragen van de schade die ze opleveren. Dat wel doen, zou al een groot verschil kunnen maken. Op dit moment ligt ook de bewijslast verkeerd, wordt gezegd. Nu is het zo dat een vergunning wordt toegekend, als de overheid niet kan aantonen dat een lozing schadelijk is. Maar zou het niet zo moeten zijn dat een bedrijf moet aantonen dat het niet schadelijk is? Iemand benoemt het belang van terugkijken om te leren van het verleden want: “hoe kunnen we voorkomen dat we in de toekomst weer zoiets meemaken?”.
Daar komt Martin Lok ook op terug in zijn afsluitende woorden. Hij roept op tot logisch nadenken, want ‘dit is geen rocketscience’, maar ook tot terug in de tijd durven kijken. Er is namelijk in het verleden al veel schade aan de natuur aangericht, een ‘kapitaaltrauma’ dat moeilijk onderkend wordt en daardoor steeds in de weg blijft zitten.

Rondleiding IABR 2024: Nature of Hope

De middag wordt afgesloten met een bezoek aan de expositie Nature of Hope, onderdeel van de IABR 2024. De rondleiding wordt gegeven door IABR-directeur Saskia van Stein en curator Janna Bystrykh. Bevlogen en op hoog tempo worden de bezoekers meegenomen langs een selectie uit de grote hoeveelheid en grote diversiteit aan werken en projecten die in de ruimte staan. Van een aquarel van Albrecht Dürer uit 1503, tot een film over de werkcultuur in de bouwsector in het Verenigd Koninkrijk. Van zichzelf herstellende bouwmaterialen, tot een detailweergave van de grond onder Amsterdam. Van een huisje voor de heremietkreeft uit een 3D-printer, tot een interpretatie van de Tuin der Lusten van Jheronimus Bosch.
Waar de casus van de werksessie confronteerde met een taaie en niet al te mooie realiteit, tonen de lezing van Martin Lok en de tentoonstelling dat er wereldwijd wel degelijk wordt gewerkt aan natuurinclusiever denken en ontwerpen en besluiten.