Verveeld � Verward - Tijd- en ontwerpreis: klimaat(on)rechtvaardigheid

Vertrek naar Niet Rotterdam

“Niet Rotterdam, is het hoogstgelegen stukje Rotterdamse grond! En het is van jou. Zeker 5.300 m2, 30 meter boven NAP, aan de Maas, in Limburg... Moeten we hier ooit gaan wonen? Hoe zorgen we dat dat niet nodig is? Hoe zorgen we samen voor een duurzame en eerlijke plek? ” Deze vragen komen aan bod tijdens de tijd- en ontwerpreis naar Niet Rotterdam.

In een volle touringcar ervaarden vijftig deelnemers hoe het is om als klimaatvluchteling vanuit ‘Wel Rotterdam’ naar hoger gelegen gronden te moeten vluchten. Tijdens de busrit was de live reportage vanuit 2093 te volgen via nieuwsitems van Onze Man in Rotterdam (zie link). Het videoverslag van de reis is vertoond tijdens de VN Waterconferentie 2023 in New York (zie link).

Dit beeldverslag licht de methodieken toe die zijn toegepast en reflecteert op deze werkwijze.

Brief

Op 10 maart 2093 belandt er bij vijftig ‘uitverkoren klimaatvluchtelingen’ een brief op de deurmat met hierop in grote letters ‘Uitzetting’. Afzender is de Dienst Terugkeer en Vertrek: “Beste bewoner van Nederland, wij geven u hierbij bericht van uitzetting en verzoek uw woning te verlaten  Nederland is voor grote delen onbewoonbaar verklaard, uw woning valt binnen het desbetreffende gebied. We verzoeken u zich te verplaatsen naar hoger gelegen grondgebied. [.. U wordt op 16-03-02093 om 09.00 ‘s ochtends verwacht bij Station Rotterdam Centraal. Er is speciaal klimaatvervoer ingezet voor deze evacuatie.”

In de envelop zit naast een brief met informatie ook het bus-ticket naar Niet Rotterdam en een informatieflyer met 12 kaartjes waarop je 12 dierbaarheden opschrijft die je mee mag nemen.

Bus naar Niet Rotterdam

Stipt om 09.00 uur arriveert de groep klimaatvluchtelingen bij de bushalte naar ‘Niet Rotterdam’. Het traumateam, gekleed in feloranje jassen en versterkt met megafoon, instrueert hen om in te stappen. Slechts één mobiele telefoon per vier personen is toegestaan om de nieuwsitems van Onze Man in Rotterdam te kunnen volgen; de rest dient ingeleverd te worden. De bus rijdt zo snel mogelijk naar hoger gelegen grond boven NAP. “Ligt Niet Rotterdam er nog wel? Gaan we het vinden? En zal de lokale bevolking ons verwelkomen?”, bevraagt het traumateam.

Dierbaarheden

Voor vertrek hebben de deelnemers hun 12 dierbaarheden genoteerd op 12 kaartjes, verdeeld over 4 categorieën: personen, plekken, plannen en objecten. Tijdens de busreis moeten de deelnemers telkens afscheid nemen van hun dierbaarheden en voeren hier het gesprek met elkaar over. Dit ritueel is geïnspireerd op het Boeddhisme. Op deze wijze oefenen Boeddhisten met loslaten: stel je hebt nog maar een paar maanden te leven, wat is dan daadwerkelijk belangrijk? Verlies is een voelbaar onderdeel van een ramp. Ook bespreken de klimaatvluchtelingen welke vaardigheden van pas komen in noodsituaties; zo wordt kennis van eetbare planten, de rust weten te bewaren en het kunnen geven van eerste hulp als handige skills genoemd.

Tijdens de busreis houdt het traumateam samen met de buschauffeur nauwlettend het NAP in de gaten en informeert de groep door het peil op een bordje te noteren. Wanneer we boven NAP zitten is een opluchting bij het traumateam te voelen. Het is tijd om het noodrantsoen uit te delen – een gezien de omstandigheden goede lunch in conserveringsblikken. Nu we de Randstad achter ons hebben gelaten kunnen we de bus even veilig uitstappen en stilstaan bij dit moment.

De Nieuwe Waterlinie

We zijn aangekomen bij de eerste veilige stopplek: de Nieuwe Waterlinie. Het traumateam betreedt samen met een deel van de groep het water in waterbestendige pakken. De deelnemers met kaplaarzen worden ook uitgenodigd het water te betreden. Gezamenlijk nemen we afscheid van de Randstad die we achter ons hebben gelaten; het traumateam draagt een gedicht voor van de Rotterdammer Jules Deelder. Na een slag op de triangel houden we een minuut stilte bij dit moment. Vervolgens wordt de weg vervolgd naar Niet Rotterdam.

Zoektocht

We zijn dichtbij, maar de bus kan niet tot aan de grens van Niet Rotterdam rijden. Het laatste stuk zal te voet afgelegd moeten worden. Met een kaart en een kompas in de hand, lopen de klimaatvluchtelingen in groepjes over open veld en door bosgebied. Eindelijk arriveren ze in Niet Rotterdam.

Welkom

De groep klimaatvluchtelingen wordt welkom geheten door de burgemeester Bob Vostermans en de wethouder Marcel Roelofs van dit gebied. Ze benadrukken het belang van nadenken over de lange termijn en het bespreken van pijnlijke kwesties als klimaat(on)rechtvaardigheid. Dorine en Jonas kwamen zo’n 2 jaar geleden bij wethouder Roelofs terecht met de vraag of zij dit stukje grond mochten kopen en bestemmen als Niet Rotterdam. De wethouder werd meegenomen in hun enthousiasme en stemde in. Hij vindt het belangrijk om de gevolgen van klimaatverandering onder de aandacht te brengen.

De busreis van Wel Rotterdam naar Niet Rotterdam heeft een behoorlijke CO2-uitstoot. Jonas plant samen met de buurman een jonge beuk in de grond van Niet Rotterdam; het zal 16 jaar duren om deze busreis te compenseren.

Reflectie

Tijdens de terugreis richting het Rotterdam van 2023 reflecteert de groep met elkaar op het vraagstuk van klimaat(on)rechtvaardigheid. Het traumateam haalt de volgende quote aan: ‘You can’t ask people to change in an unfair society.’ In de klimaatcrisis vragen we ook de mensen die het het moeilijkst hebben om te veranderen. De kwetsbare mensen wonen op de kwetsbare plekken. De deelnemers verbeelden hun ideeën om deze ongelijkheid tegen te gaan door deze met uitwisbare pen op de ramen van de bus te tekenen. Vragen die naar boven komen: hoe kun je de samenleving meer betrekken bij het vraagstuk van klimaat(on)rechtvaardigheid? Het stukje land van Niet Rotterdam is niet groot genoeg; dus wie bepaalt wie er bij een noodsituatie mee mag? Hoe rechtvaardig is het dat wij in de bus zaten? Daarbij toont het ritueel van het achterlaten van dierbaarheden voor de deelnemers aan dat de klimaatcrisis gepaard gaat met pijnlijk afscheid. We zullen afscheid moeten nemen van bepaalde gewoontes.

Met deze busreis proberen Dorine en Jonas de toekomst dichterbij te halen zodat we nu daadwerkelijk gaan handelen: kunnen we voorkomen wat ons is overkomen? Zij sluiten de busreis af met de constatering dat de klimaatvluchteling niet erkend wordt. Het biedt geen erkende status om een land te verlaten. De busrit eindigt met de oproep van het traumateam om de dag van deze reis naar Niet Rotterdam, 16 maart, als Dag van de Klimaatvluchteling te bestempelen.

Terugkeer naar Wel Rotterdam

Een week na terugkomst ontvangt de groep het volgende bericht van de Dienst Terugkeer en Vertrek:
“Jullie terugkomst in het heden, in Wel Rotterdam, was naast zeer opmerkelijk ook een zegen. Niet alleen omdat alle dierbaarheden daarmee gered zijn, niet alleen omdat blijkt dat Nederland niet onder de golven bedolven is, maar vooral omdat jullie nu behoren tot een bijzondere groep tijdreizigers - de tijdreizigers die terugkomen met een losgerukt perspectief op onze uitdagingen, kwetsbaarheden en kansen. Inleven, en dan creëren. Dit kan een shift in mentaliteit veroorzaken, en daarmee in ons doen en laten. Wij kunnen nu alle vertrouwen in u leggen om de wereld voorgoed te veranderen, en zodoende voor te bereiden op een catastrofe, of deze te voorkomen, no pressure.”