Ruimtelijke verkenning naar de verduurzaming van industrie
De industrie moet in 2050 volledig klimaatneutraal en circulair zijn. De directe voetafdruk, maar (vooral) ook het indirecte ruimtegebruik van de industrie zal door deze transities veranderen en waarschijnlijk vergroten. Bijvoorbeeld door de windturbines die nodig zijn voor de elektrificatie van industriële processen. En door aanpassingen in de ruimtelijke inrichting om circulaire werkwijzen te faciliteren.
Kortom, de verduurzaming van de industrie roept vragen op. Hoe beïnvloeden klimaatverandering, de energietransitie en de transitie naar een circulaire economie de industriële clusters? Welke zijn het meest geschikt om te verduurzamen, en welke zullen op termijn doodlopende wegen blijken? Welke industrie heeft een toekomst in een klimaatneutrale, circulaire economie?
Case-study: staal in het Noordzeekanaalgebied
Om het denken over deze vragen te voeden vanuit een ruimtelijke invalshoek, heeft Rademacher de Vries Architecten ontwerpend onderzoek gedaan. De staalindustrie in het Noordzeekanaalgebied (NZKG) diende als case-study. Hier komen vraagstukken samen die ook spelen op de schaal van Nederland: zeespiegelstijging, waterberging, energietransitie, verduurzaming van de industrie en de leefbaarheid in het gebied. Het onderzoek is verkennend en benut de casus om lessen te trekken om op schaal van Nederland het gesprek te voeren over de verduurzaming van de industrie en de structurerende ruimtelijke keuzes die daarbij komen kijken.
Uit het onderzoek kwamen drie belangrijke structurerende keuzes naar boven.
Investeer in toekomstbestendige gebieden voor de circulaire economie
Voor de verduurzaming van de industrie zijn veel publieke investeringen nodig. Deze investeringen zijn vaak sterk gekoppeld aan specifieke bedrijven. Maar niemand weet of die bedrijven, die vaak in buitenlandse handen zijn, in de toekomst nog wel in Nederland zullen blijven. Het is zinvoller om te investeren in gebieden en te zorgen dat op toekomstbestendige plekken de juiste condities aanwezig zijn voor een klimaatneutrale en circulaire economie. Bijvoorbeeld door de aanleg van energieinfrastructuur (voor opwek, opslag en transport) kunnen deze grootschalige industriegebieden worden klaargestoomd voor de economie van de toekomst. Zo blijven publieke investeringen in publieke handen, ook wanneer bedrijven besluiten te vertrekken en nieuwe bedrijven zich vestigen.
Geef voorrang aan toekomstbestendige industrieën
De beschikbaarheid van duurzame energie is gelimiteerd en Nederland zal de komende decennia niet zomaar elke vraag naar hernieuwbare energie kunnen faciliteren. Dat geldt voor alle activiteiten, maar het raakt vooral de grote industrieën die veel energie nodig hebben. In het toebedelen van de schaarse energie, is het van belang om sectoren ten opzichte van elkaar te beschouwen. De overheid moet de afweging maken welke industrieën het meest kansrijk zijn in een circulaire economie, en welke in de toekomst mogelijk zullen verdwijnen. Een toekomstbestendige industrie kan gestimuleerd worden door de kansrijke sectoren te prioriteren bij de verdeling van schaarse energie. Geopolitieke overwegingen als grondstofonafhankelijkheid spelen bij die afwegingen een steeds belangrijkere rol.
Neem Europa als schaalniveau
Het is niet denkbaar en ook niet wenselijk dat Nederland zelfvoorzienend wordt als het gaat om bijvoorbeeld grondstoffen of energie. Europa is een belangrijk schaalniveau voor het realiseren van de energietransitie en het ontwikkelen van een circulaire economie. Afwegingen rond de verduurzaming van de Nederlandse industrie zullen dan ook gemaakt moeten worden op de schaal van Europa. In het kader van de energietransitie zal op Europese schaal een duurzame en stabiele energiemix bepaald moeten worden. Leidt dat tot verschuivingen in de locatie van de energie-intensieve industrie? Er ligt een grote opgave om Nederland en Europa als het gaat om strategische grondstoffen, minder afhankelijk te maken van één land of één aanbieder. De zoektocht naar meer strategische autonomie zal effect hebben op de delving en het transport van grondstoffen op het Europese continent. Naast deze ruimtelijke vraagstukken is het ook van groot belang een stevig verduurzamingsbeleid te voeren binnen de Europese Unie, zodat er richting en slagkracht ontstaat en doelen gehaald kunnen worden.
De inzichten uit het ontwerpend onderzoek vormen belangrijke bouwstenen voor de publicatie ‘De economie van de toekomst begint bij de delta’.