Eemsdelta kan de toekomst in, dankzij het verleden
De gebiedsbiografie Eemsdelta en een verbijzondering daarvan, de stadsbiografie voor het beschermde gezicht Appingedam, tonen dat de jonge gemeente een rijke geschiedenis heeft. Dat verleden biedt tegelijk oplossingen voor de toekomst. Zowel het College van Rijksadviseurs als betrokkenen in Eemsdelta hebben inspiratie gekregen.
Wie eeuwen terugkijkt ziet lange lijnen die je ook kunt doortrekken in de toekomst. Precies dat biedt de gebiedsbiografie Eemsdelta die het College van Rijksadviseurs en de gemeente Eemsdelta hebben laten maken. Onderzoeksbureau SteenhuisMeurs en ontwerpbureau LAOS hebben in kaart gebracht welke lange lijnen bepalend zijn geweest voor het Noord-Groningse gebied.
‘Een mooi uitgangspunt’, is het stempel dat Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving Jannemarie de Jonge op de gebiedsbiografie zet. ‘Het is goed om te weten waar je vandaan komt als je wil weten waar je naartoe wil. En als je terugkijkt kun je ook zien wat de continuïteiten zijn en wat de discontinuïteiten.’
Overgang van land naar water
Een duidelijke continuïteit in Eemsdelta is dat er altijd is gestreden tegen en gewerkt met het water. ‘Wat we dan leren is dat de kust niet per se een vaste lijn is’, vertelt De Jonge. ‘In vroeger eeuwen lag de kustlijn steeds ergens anders. Dat helpt bij het nadenken over hoe we ons land veilig houden. We kunnen werken aan een waterveiligheidslandschap, een bredere zone als overgang van land naar water waar opgaven en functies samenkomen.’
De gebiedsbiografie diende als basis voor bijeenkomsten met deskundigen en betrokkenen die zich in de gemeente Eemsdelta buigen over de ruimtelijke opgaven. Een speciale matrix bracht daarbij het toekomst-denken op gang (zie kader). Vijf lange lijnen uit de gebiedsbiografie afzetten tegen zes begrippen om over de toekomst na te denken levert een methodiek voor gesprek op.
Wat houdt die methodiek in? De Jonge: ‘Allereerst vanuit de feiten, zoals klimaatverandering, de ‘pijnlijke waarheden’ benoemen. En van daaruit tot ‘oplossende denkwijzen’ komen. Om in alle onzekerheid houvast voor de korte termijn te vinden stellen we drie vragen: Wat is áltijd goed om te doen? Wat kunnen we beter niet meer doen? En hoe kunnen we meebewegen, flexibiliteit inbouwen? Tot slot kom je uit bij wat ik kennisurgenties noem, onderwerpen waarover we meer kennis nodig hebben. Zo verbinden we de lange termijn met het nu.’
Eigenheid van de inwoners
De gebiedsbiografie van Eemsdelta is nadrukkelijk meer dan de geschiedenis van de bodem en het water. De eigenheid van de inwoners bepaalt mede de identiteit van de gemeente. ‘Ik zie steeds meer het belang in van die immateriële laag van een gebied’, zegt Rijksadviseur De Jonge. ‘Ontwerpen gaat over wat passend is in een gebied, óók voor de immateriële werkelijkheid. Een voorbeeld? Dan kan ik weer de kust noemen. Ik hoorde dat er een delegatie uit Zeeland op bezoek is geweest in Groningen om te praten over oplossingen voor waterveiligheid. Dan blijken er grote verschillen tussen de twee provincies. Zeeland heeft echt nog een trauma van de watersnoodramp van 1953 en wil de kust het liefst fixeren, terwijl Groningen al bezig is met pilots met bredere dijkzones.’
‘Een ander mooi voorbeeld is het werk van de politicus Goeman Borgesius die uit het gebied kwam. Hij heeft als minister rond 1900 aan de wieg gestaan van de Woningwet en de Leerplichtwet. Die brachten grote veranderingen en pakten misstanden aan. Tijdens de bijeenkomst hebben we het erover gehad hoe zijn werk voor de toekomst inspiratie biedt. Laat de gaswinning en de schade zien dat het tijd is voor nieuwe wetgeving? Wetgeving misschien die wederkerigheid regelt?’
Reactie uit de praktijk: Edwin Rittersma, adviseur van het waterschap Noorderzijlvest, ziet alles samenkomen
‘Als ik gevraagd word om te adviseren dan kijk ik eerst achterom. Waarom is er ergens een bepaalde watergang? Waarom volgt die eigenlijk dat tracé? Waar gingen mensen vroeger wonen en waar juist niet? Het is zeer de moeite waard om je tanden in de geschiedenis te zetten. Je wilt begrijpen waarom vroeger bepaalde keuzes zijn gemaakt.’
Edwin Rittersma schoof namens het waterschap Noorderzijlvest aan bij de bijeenkomst over de gebiedsbiografie en vond bevestiging. ‘Het narratief van Marinke Steenhuis was misschien wel de mooiste presentatie die ik ooit heb gehoord. Alles vanuit mijn professie en mijn interesse kwam erin samen. Voor mijn werk maak ik heel veel gebruik van kaarten. En natuurlijk zie ik de grote veranderingen die op ons afkomen. Juist in deze gemeente. De bodem daalt door de aardgaswinning, midden in de gemeente meer dan aan de randen. Maar bij de kust verzilt het water door de zeespiegelstijging. Die ontwikkelingen geven legitimiteit aan de gebiedsbiografie. De hoogtekaart zou sturend moeten zijn bij nieuwe plannen. We gaan tegenwoordig niet meer zomaar een stuk land bebouwen en er dan een gemaal bij zetten om het droog te houden.
Natuurlijk zie ik ook het belang van cultureel erfgoed. We koesteren de maren en de wierden. Maar je zou de vraag kunnen stellen of die heilig zijn of dat we er juist moeten bouwen omdat ze hoger liggen en daardoor veiliger zijn.’
Reactie uit de praktijk: Annet Dijkema van de gemeente Eemsdelta: bescheidenheid mag plaatsmaken voor trots
‘Wat me telkens opvalt aan het narratief, het verhaal van het gebied, is het positieve dat eruit spreekt. We hebben hier natuurlijke zware dossiers. De gaswinning heeft diepe sporen getrokken in onze gemeente en de versterkingsopgave vraagt veel. Maar het verhaal van ons gebied biedt een perspectief voor onze toekomstige ruimtelijke ontwerpopgaven.’
Als teammanager Ruimtelijke Ontwikkeling, Economie en Leefomgeving van de gemeente Eemsdelta kan Annet Dijkema al bijna niet meer zonder een gebiedsbiografie haar werk doen. Juist omdat de gemeente in 2021 is heringedeeld. ‘Het verhaal van de gebiedsbiografie heb ik al drie keer gehoord. Het blijft inspireren. Onze rijke geschiedenis helpt mee om een nieuw perspectief te schetsen. De identiteit van het gebied, de cultuur en de karakteristieken van het landschap zetten je op een andere manier aan het denken. Wat ga je behouden en wat niet?
De eigenheid van de mensen verdient meer aandacht. Ik ben deels hier opgegroeid en dan zie je niet altijd meer hoe bijzonder het is. Wat opvalt is de mate van bescheidenheid. Wij Groningers staan ons niet voor op wat we bereiken, terwijl er zoveel is gedaan om trots op te zijn en om te koesteren. Neem alleen al het enorme aantal rijksmonumenten in onze gemeente.’
Hoe verder?
Recent zijn beide onderzoeken gepresenteerd in het College van Eemsdelta. Op 31 mei 2023 is ook de Raad geïnformeerd. Daarna worden de stukken verder gedeeld en gaat de gemeente deze gebruiken voor het opstellen van de Omgevingsvisie. In het najaar van 2023 organiseert het College van Rijksadviseurs in samenwerking met de gemeente een gebiedsbijeenkomst.
Heeft u interesse in de onderzoeken? Ivm de grootte van de bestanden kunnen we deze alleen per We Transfer versturen. U kunt een verzoek sturen via Postbus.Rijksadviseurs@Rijksoverheid.nl
