Martijn Paulen over verduurzaming kerken
Drie ontwerpteams zijn aan de slag gegaan met verduurzaming van iconische stadskerken. Zij zijn geselecteerd voor de ontwerpfase van de prijsvraag ‘Sublieme schoonheid, sublieme duurzaamheid’. In een serie interviews vertellen betrokken deskundigen over hun wensen en verwachtingen rond de winnende visies. Martijn Paulen, directeur van de Dutch Design Foundation, breekt een lans voor de speciale aanpak van ontwerpers. ‘Ze stellen de andere vragen en rekken de context van een vraagstuk op.’
De ontwerpers en kunstenaars die nu afstuderen hoef je helemaal niet te vragen om duurzaam te werken. Martijn Paulen, directeur van de Dutch Design Foundation, ziet dat ze dat als vanzelfsprekend doen. ‘Tien, vijftien jaar geleden ging het om de identiteit van de ontwerpers. Nu zijn ze veel meer bezig met de vraag ‘Wat kan ik bijdragen?’ En dan kan het gaan om sociale vraagstukken, maar ook om circulair werken.’
De andere vragen
In elk ontwerpteam bij de kerkenprijsvraag zit heel bewust ook een ontwerper of kunstenaar met een eigen inbreng. ‘Ontwerpers bedenken niet direct oplossingen, ze beginnen met vragen stellen’, legt Paulen uit. ‘En ze stellen de ándere vragen. Ze rekken de context op van een vraagstuk en ze reframen het vraagstuk zelfs.’
Lenigheid van denken
De kwaliteiten van de ontwerpers en een bepaalde lenigheid van denken is volgens de designdeskundige bijna onmisbaar bij het verduurzamen van iconische stadskerken. ‘Die ontwerpen van eeuwen geleden vormen een vruchtbare grond waarop ontwerpers nieuwe ideeën kunnen zaaien. Ze verbeelden verhalen die er nog niet zijn, ze kijken naar mogelijke toekomsten. Werken met die bestaande kerkgebouwen, ontworpen door iemand anders, is misschien nog wel interessanter dan beginnen op een blanco vel papier.’
‘Ontwerpers kijken naar mogelijke toekomsten’
Nieuwe materialen
Paulen ziet dat er vanuit de ontwerpwereld volop initiatieven zijn rond nieuwe duurzamere materialen. ‘Neem houtbouw. Dat is tegenwoordig een serieus alternatief in de bouw en veel duurzamer dan beton en staal. De documentaire ‘Houtbouwers’ van het televisieprogramma Tegenlicht laat zien wat er mogelijk is en heeft veel positieve aandacht gekregen. ’
Voor het verduurzamen van gebouwen die er al staan kan het gebruik van hout winst opleveren evenals de inzet van geheel nieuwe materialen. ‘Dat laat bijvoorbeeld het project Slotlab zien.’ Bij Slotlab wordt het oude Slot Schaesberg in Landgraaf volledig opnieuw opgebouwd onder leiding van Simone de Waart van Material Sense LAB en Machiel Spaan van M3H Architecten.
Paulen: ‘Dat doen ze met oud ambachtswerk én nieuwe technieken en materialen. In plaats van de echte leistenen bijvoorbeeld, die je van ver moet halen, maken ze duurzame leidaken gemaakt van afval. Ook gebruikt lichtontwerper Teresa van Dongen natuurlijke stroom die verpakt zit in bacteriën in de bodem van de slotgracht om licht te maken.’
Lef
Die combinatie van vakwerk met innovatieve materialen zou ook een van de oplossingen kunnen zijn voor duurzamere kerkgebouwen. ‘Er gebeurt steeds meer met erfgoed. En de oude kerken zijn zo charmant en beeldbepalend, je hart breekt als er een wordt afgebroken. Ik vind het bijzonder dat die kerken in de loop der tijd ook een andere omgeving hebben gekregen. Zij staan er nog altijd, maar de stad of het dorp er omheen is veranderd.’
Vaste patronen
De directeur van de Dutch Design Foundation is hoopvol dankzij alle nieuwe mogelijkheden, maar tegelijkertijd ook realistisch. ‘We zien nog een flink gat tussen wat al kan, wat de visionairs laten zien, en wat we massaal toepassen. Waarom dat zo is? Onbekend maakt onbemind, denk ik. De bouwwereld is traditioneel. Beton en staal kennen ze, dat is veilig. Het is moeilijk om vaste patronen los te laten. Je bent allemaal onderdeel van een keten. Om vanuit ontwerp te vernieuwen moet je een ingang hebben en lef.’
Tekst: Margit Kranenburg