Woningen op én onder flats maken Arnhemse buurt leefbaarder
Voor de studie ‘Flexwonen’ voegen ontwerpers woningen toe of geven gebouwen een andere bestemming. In deze serie vertellen we over de ideeën op papier en de weg naar de praktijk. Vandaag staat Arnhem centraal, waar de oplossing voor woningtekorten en leefbaarheidsproblemen zowel eenvoudig als complex blijkt te zijn. De architect ziet drie mogelijkheden: op, onder en naast de huidige flats. De beleidsadviseur van de gemeente ontdekt en prijst de gunstige sociale gevolgen, maar ziet ook praktische hobbels.
De vierkante kilometer die het College van Rijksadviseurs in Arnhem had gekozen als studielocatie ligt in Presikhaaf. Een wijk waarin de gemeente graag investeert voor de leefbaarheid. Architect Harald Mooij en zijn team hebben er uitgebreid de straten doorkruist voor hun ideeën voor verdichting.
De wijk is opgezet met ‘stempels’. Een vaste combinatie van hoogbouw en laagbouw is een paar keer op dezelfde manier gebouwd, gestempeld dus. ‘Eén zo’n stempel is ooit bedoeld als klein wijkje’, legt de architect uit. ‘Het is allemaal gebouwd met ideeën van toen. Nu wonen we anders, we zijn individueler ingesteld. Ook de samenstelling van huishoudens is veranderd. Eigenlijk is alles veranderd in het leven, behalve de opzet van de woonwijk.’
Begane grond
Mooij en zijn collega’s van team New Urban Networks ontdekten bij hun wijkonderzoek onverwachte patronen. ‘We zagen bijvoorbeeld dat de mensen die zelf al een tuin hebben, méér gebruik maken van het speeltuintje aan de overkant van de straat dan de mensen die vlakbij hoog in een flat wonen. Die zitten daar verscholen en kijken er eigenlijk alleen maar op uit.’
Zomaar extra woningen bouwen op ongebruikt groen is niet de oplossing voor de wijk, aldus Mooij. ‘Het gaat erom dat we meer verbinding creëren met de straat. Daarom willen we woningen maken op de begane grond van de flats. Daar zitten nu garages en bergingen. We veranderen die in woningen of trekken ze bij de woningen erboven. De bewoners krijgen dan ook een eigen tuin.’
Een tweede idee is bouwen bovenop de flats. ‘De gebouwen zijn van beton en vrij stevig. We kunnen daarop houten starterswoningen bouwen. Een vrolijke optopping voor jonge mensen. Verder zien we mogelijkheden voor torentjes op de plek waar twee flats haaks op elkaar staan en elkaar bijna raken. Op die plek heeft niemand van de huidige bewoners last van een extra gebouw. We zouden morgen al kunnen gaan bouwen.’
Parkeren
Nanja Oliemans, beleidsadviseur van de gemeente Arnhem, vindt het verrassend hoe het ontwerpteam in, op en aan bestaande gebouwen woningen toevoegt. Ze is blij met de relatie met de openbare ruimte. De voorstellen passen bij de speciale ‘Arnhem Oost aanpak’ die weer focust op gelijke kansen en het voorkomen van tweedeling. ‘Bewoners krijgen inderdaad meer contact met de straat als je maisonnettes maakt met een eigen tuin’, vertelt ze. ‘Nu gebeurt er niks op de begane grond door de bergingen. Het nodigt eerder uit tot ongewenst gedrag’
Ook de voorstellen voor de woningen bovenop de flats bekijkt Oliemans vanuit haar wens om de leefbaarheid te vergroten. ‘Die zouden misschien een ander publiek trekken. En we weten dat een breed publiek een wijk leefbaarder maakt.’
Van idee op papier naar praktijk blijkt niet zo gemakkelijk. Een belangrijk aandachtspunt bij verdichting is parkeren. ‘Er is nu net genoeg parkeerruimte in de wijk. Waar laat je de auto’s als je meer woningen en dus meer inwoners krijgt? Dit vraagt verder onderzoek en maatwerk per locatie. Ook moeten we overleggen met de woningcorporaties. Die hebben hun eigen plannen, sommige woningen zijn net verduurzaamd en kunnen er weer tien jaar tegen. Daar gaan ze niet direct weer verbouwen.’
De gemeente hoopt voor één stempel in de wijk verder onderzoek te laten doen. In de zomer van 2021 moet duidelijk zijn of er een pilot kan komen.
Expo met flexwoningen
New Urban Networks heeft nog een idee voor Arnhem. Flex in het kwadraat: verschillende soorten flexwoningen bij elkaar op een tijdelijke locatie, als een soort Expo. Een deel van een huidig bedrijventerrein zou zich daarvoor lenen. Ooit gaan daar de treinsporen op de schop, maar voor komende tien jaar zou tussen de huidige sporen een soort flexwijk kunnen verrijzen. De gemeente Arnhem wil de mogelijkheid onderzoeken om tijdelijk die ruimte beschikbaar te stellen. Nanja Oliemans van de gemeente is enthousiast maar benadrukt dat bewoners van aanliggende woningen er goed bij betrokken moeten worden. ‘Het zou mooi zijn als zij daar ruimte krijgen om elkaar te ontmoeten in de openbare ruimte.’ Architect Harald Mooij ziet dit extra project zeker zitten. ‘We kunnen laten zien dat flexwonen leuk is en we kunnen experimenteren met allerlei variabele oplossingen.’
Auteur: Margit Kranenburg