Wordt het tijd voor een minister van ruimte?
De grote ruimtelijke vraagstukken van nu vragen om een integrale blik en actie. Om actuele opgaven op het gebied van woningbouw, landschap en landbouw, milieu, mobiliteit en energie het hoofd te kunnen bieden is er een overheid nodig die de regie pakt, de lange termijn voor ogen houdt en boven de belangen uit kan stijgen. Wordt het tijd voor een minister van Ruimte?
Die vraag wierp het College van Rijksadviseurs vandaag op tijdens een live talkshow. Tijdens deze slotuitzending van de online Panorama4daagse ging het college in gesprek hierover met stedenbouwkundige Hans Leeflang, wethouder van Utrecht Lot van Hooijdonk en hoogleraar bos- en natuurbeleid aan de WUR, Esther Turnhout.
Panorama Nederland
De Rijksadviseurs schreven het al in Panorama Nederland, de toekomstvisie die in 2018 werd aanboden aan minister Ollongren van BZK: de huidige generatie Nederlanders begint aan een even ingewikkelde als uitdagende klus. De klimaatverandering, de vergrijzende samenleving, de overstap naar hernieuwbare energie, het nijpende tekort aan woningen en de harde grenzen in de landbouw waar we tegen aanlopen.
Rijksbouwmeester Floris Alkemade: "Stuk voor stuk opgaven waarvan we allemaal de gevolgen zullen ervaren, in ons landschap en in onze levensstijl. Tegelijk is het ook een uitgelezen kans om Nederland rijker, hechter en schoner te maken, maar dit lukt alleen als we de opgaven in samenhang aanpakken, met een sterkere regierol van het Rijk.”
Rijksadviseur Berno Strootman: “Nu neemt het Rijk een te bescheiden positie in, waardoor deze vraagstukken nog onvoldoende integraal en interdepartementaal worden benaderd. Het Rijk zou weer een actieve rol op zich moeten nemen, niet als een autoriteit die voorschrijft wat er moet gebeuren, maar meer als rentmeester en koopman, dus als hoeder van het nationale belang en met het oog op de lange termijn. Door ambities te combineren en meerdere doelen te dienen ontstaat meer rendement op geïnvesteerde euro’s, waar toekomstige generaties de vruchten van plukken.”
Rijksadviseur Daan Zandbelt: “Als je naar de National Omgevingsvisie kijkt, dan zie je dat het kabinet de ambitie toont om veel integraler en gebiedsgerichter te werken. In mijn ogen botst dit met de huidige departementale werkwijze, waarbij elk ministerie zijn eigen taken en dus zijn eigen belangen heeft. Ik zie wel een ministerie voor me dat expliciet de ruimtelijke samenhang van Rijks omgevingsbeleid in het takenpakket heeft.
Roep om Rijksregie
Presentatrice Liestbeth Staats toetste deze gedachtegang met de drie gasten. Hans Leeflang herkent de roep om regie van de Rijksoverheid. “Het is helder dat er iets moet veranderen. Het probleem is het korte termijn beleid, dat is doorgeschoten in Den Haag. Dat zie je op dossiers als stikstof en woningbouw. De regio moet steun krijgen, maar Den Haag moet het niet overnemen.”
Esther Turnhout: "De rol van de overheid is aan transformatie toe. Cruciaal is om te bedenken, wat kan het Rijk en wat kan het niet.” Ze heeft haar bedenkingen bij de oplossing van één minister. ”Integraliteit kan niet bij één persoon worden neergelegd. Alle ministeries zouden integraliteit hoog in het vaandel moeten hebben.”
Lot van Hooijdonk, wethouder in Utrecht, is het eens met de woorden van Esther Turnhout dat oplossing niet zit in één persoon, maar er valt wel wat te verbeteren. “Het Rijk is verreweg de meest verkokerde bestuurslaag. Een belangrijk verschil is dat de Rijksoverheid is georganiseerd in ministeries die werken met een eigen vakminister. Hoe zorg je ervoor dat het kabinet meer als een college gaat functioneren?
Ze heeft wel een oplossing voor ogen ”Zou je niet naar regioafspraken kunnen tussen Rijk en decentrale overheden, waarbij je een agenda maakt waarin je 20 jaar vooruit kijkt. En de agenda van het rijk verbindt met lokale vraagstukken. Waarbij een groter deel van de rijksbegroting daarvoor beschikbaar stelt.
Slotadvies
Het College van Rijksadviseurs wil vanuit zijn ervaring van de afgelopen vier jaar graag handen en voeten geven aan de roep om meer samenhang en regie. Het ministerie van BZK nodigde het College hiertoe uit. Een advies hierover verschijnt eind november.