Rijk&Wijk Circulair - Eindpresentaties
Het College van Rijksadviseurs heeft ontwerpend onderzoek laten doen naar de ruimtelijke impact en kansen van circulair denken in de transformatie van twee naoorlogse woonwijken: Wielwijk in Dordrecht en De Maten in Apeldoorn. Stedenbouwkundige bureaus Urbanos en MUST gingen de afgelopen maanden in samenwerking met adviesbureau Over Morgen deze opgave aan de slag. Zij presenteerden op 24 januari – in het bijzijn van Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving Daan Zandbelt - aan de betrokken gemeenten hun studies.
Circulaire Economie
Adviesbureau Over Morgen gaf op deze dag een toelichting over de nut en noodzaak van het circulaire denken. Niet eenvoudig, want er zijn meer dan honderd verschillende definities van de term ‘circulaire economie’. In de kern gaat het om het spaarzaam omgaan met ruwe materialen, onder andere door andere waarde toe te kennen aan (gebruikte) materialen, waardoor het een grondstof kan worden. Dit zal leiden tot een andere rolverdeling tussen producent en afnemer. Ook biedt het kansen voor nieuwe businessmodellen.
De centrale vraag in de studies van bureaus Urbanos en MUST is hoe die nieuwe verhoudingen en economische kansen ook op andere vlakken (sociaal-economisch, gezondheid, leefbaarheid) positieve effecten kunnen opleveren. En wat betekenen de principes van een circulaire economie voor ontwerp, beheer en onderhoud van openbare ruimte?
Apeldoorn, de Maten: ‘Meten met vier Maten’
Bureau MUST is aan de slag gegaan met de wijk ‘De Maten’ in Apeldoorn, een jaren ’70 bloemkoolwijk waar de openbare ruimte aan vernieuwing toe is. Hier ligt dan ook de focus voor MUST: hoe kan door de inzet van circulair denken deze openbare ruimte van kostenpost naar verdienmodel worden getransformeerd?.
Om de reikwijdte en mogelijke impact van de opgave te verkennen, zijn vier scenario’s uitgewerkt waarin verschillende rolverdelingen ontstaan tussen lokale stakeholders, overheden en het bedrijfsleven. Zo zie je de verschillende gedaanten die de circulaire economie kan aannemen. De vier scenario’s in vogelvlucht:
- Buur VvE: Dit is een bottom-up scenario en geeft zoveel mogelijk ruimte aan lokale buurt- en wijkcollectieven om de transitie naar de circulaire economie vorm te geven en te realiseren. Proactieve burgers nemen steeds meer controle over de openbare ruimte en individuele belangen (bijvoorbeeld recht op zon op je eigen zonnepanelen) staan boven het collectief.
- Koo-op: Dit scenario leunt op de slagkracht van het (professionele) collectief, waar bijvoorbeeld instellingen als waterschappen nieuwe businessmodellen kunnen ontwikkelen. Door middel van een lokaal belastingsysteem profiteren bewoners extra van de nieuwe economische ontwikkelingen.
- Business as usual: Het scenario waarin we doorgaan op de toer van vandaag de dag: met kleine stapjes kunnen overheden sturen, bijvoorbeeld in belastingheffingen. Afval wordt steeds meer waard als grondstof en aanpassingen in de wijk zijn nodig om inzameling mogelijk te maken. De burger wordt alleen betrokken als consument – van hen wordt geen proactieve houding verwacht.
- De Maten Online: Het scenario waarin overheden concessies geven aan grote (tech)bedrijven om services van en in de openbare ruimte te verzorgen. Hoe verandert de openbare ruimte als private partijen daar de controle overnemen?
Dordrecht, Wielwijk: ‘Circulair Wielwijk’
Voor de wijk Wielwijk zijn plannen voor een grote herstructurering- en transformatieopgave, deels al met duurzame doelstellingen. In Wielwijk staat zoals in veel naoorlogse wijken sociaal-economische problematiek hoger op de prioriteitenlijst dan circulaire ambities. Bureau Urbanos heeft zich gebogen over de vraag hoe sociaal-economische waarde kan worden gecreëerd en behouden door circulaire principes toe te passen, in de context van de aanstaande herstructurering.
Urbanos roept de gemeente op om op zoek te gaan naar talentvolle bewoners, kansrijke activiteiten te benoemen en deze vervolgens te koppelen aan grondstoffenstromen in de wijk. Dit kan worden vertaald in businessmodellen en worden ingepast in de aanstaande transformatie van met name de groenblauwe structuren in de wijk.
Ter inspiratie heeft Urbanos drie ‘hubs’ voor de wijk bedacht waar verschillende activiteiten kunnen plaatsvinden. De uitwerking van deze hubs moet vooral de betrokkenen aanzetten tot nadenken en het zien van nieuwe (meekoppel)kansen in de renovatieopgave in de wijk:
- Ondernemershub: Hier kunnen grondstoffen zoals huishoudelijke apparaten, plastic of kleding worden ingeleverd en opgeslagen om vervolgens hergebruikt te worden voor uiteenlopende zaken. Lokale ondernemers krijgen hier een plek om te werken en men kan er relevante opleidingen volgen.
- Wielwijkpark: Hier wordt water gezuiverd om zowel drinkwater als recreatief water voor de wijk te creëren. Mensen leveren hier bij de kantine hun plastic in en ontvangen vervolgens korting op hun consumptie. Ook het groenafval van de openbare ruimte wordt gebruikt als biogas voor het koken in de kantine.
- Admiraalsplein: Dit plein en aangrenzende panden worden gebruikt om ontmoetingen mogelijk te maken. Er komt een kringloop of weggeefwinkel, een repair-café en er kan gekookt worden in het buurthuis. Ook hier is een grondstoffen inzamelpunt voor producten die later naar de ondernemershub verplaatst kunnen worden voor verwerking.
Bijeenkomst Circulaire economie
Meer weten over deze studies? Het College van Rijksadviseurs en Platform 31 houden op woensdag 7 februari in Rotterdam een bijeenkomst over de opgedane kennis en uitkomsten van recente projecten rond circulaire gebiedsontwikkeling en wijkaanpak. Belangstellenden zijn van harte welkom om deel te nemen. Hier hoort u meer over de opbrengsten van de studies.