De landschappelijke betekenis van Zonnestraal
Op een landgoed net buiten Hilversum is tussen 1927 en 1931 de Arbeids- en Nazorgkolonie Zonnestraal (beter bekend als Sanatorium Zonnestraal) gebouwd om tuberculosepatiënten in een gezonde (buiten)omgeving te laten genezen en maatschappelijk te re-integreren. Het complex maakt kans om binnenkort door UNESCO tot Werelderfgoed te worden benoemd.
Zonnestraal was een prominent project in het oeuvre van architect Johannes Duiker, één van Nederlands bekendstearchitecten van de Moderne Beweging. Het ensemble is na een periode van teloorgang in de laatste decennia van de 20e eeuw gerenoveerd en herbestemd tot bedrijfsverzamelcomplex voor de gezondheidssector. Om duurzaam voortbestaan van het complex te garanderen is echter een nieuwe impuls nodig. Onderdeel hiervan is de voorbereiding van een Managementplan dat de nominatie van de nazorgkolonie Zonnestraal als UNESCO Werelderfgoed moet ondersteunen. In dit lopende proces bleek onvoldoende houvast te bestaan bij de vraag welke kenmerken van het omringende landschap als essentieel moeten worden gekwalificeerd. Het College van Rijksadviseurs (CRa) gaf daarom MTD Landschapsarchitecten opdracht de historische, actuele en toekomstige waarden van het landschap rondom de gebouwen van Zonnestraal te onderzoeken.
Zorglandschap
In die verkenning wordt bevestigd dat een substantieel deel van de huidige landschappelijke structuur rondom Zonnestraal deel uitmaakt van de historische episode waarin de bouw, het gebruik en het beheer van de nazorgkolonie plaatsvond. Aan dat zorglandschap ging een lange ontginnings- en gebruiksgeschiedenis vooraf en is ook een latere geschiedenis toegevoegd. Uit de ontrafeling van de landschappelijke patronen door MTD valt af te leiden dat de vestiging van Zonnestraal mede werd ingegeven door de toenmalige kwaliteit van het terrein en dat de nieuwbouw zorgvuldig en slim is verankerd in dat unieke landschap. De verkenning maakt de essenties van de landschappelijke structuur expliciet en geeft ze een begrenzing. Dit inzicht heeft geleid tot een schetsontwerp voor de reconstructie van het landschap dat recht doet aan de Werelderfgoedstatus. Toevoegingen en aanpassingen die na de ontmanteling van de nazorgkolonie zijn gedaan en die de essentiële structuur ondermijnen, zijn in de schets bestempeld als te slopen c.q. ongedaan te maken.
Aanbevelingen voor de toekomst
Het CRa richt aan de hand van de verkenning een gevraagd advies aan de gemeente Hilversum waarin zes suggesties worden gedaan voor de route naar een UNESCO-nominatie. Daaronder vallen maatregelen voor herinrichting van het terrein, planologische begrenzing van het historische ensemble, een restauratie- en beheerplan en een voorstel voor procesinrichting inclusief het installeren van een kwaliteits- of expertteam. Met deze suggesties bevestigt en concretiseert het CRa het pleidooi om de landschappelijke setting en de essentiële componenten daarvan volwaardig mee te nemen in de verdere ontwikkeling van het nominatiedossier en de toekomst van Zonnestraal.